Diaconaat wezenlijk voor kerkzijn

Diaconaat is om het in klassieke woorden te zeggen de dienst van barmhartigheid en gerechtigheid. Deze woorden geven aan dat het bij de inzet vanuit geloofsgemeenschappen voor mensen in materiële, sociale, fysieke en psychische nood gaat om een intense betrokkenheid op mensen (barmhartigheid) en om aandacht voor maatschappelijke en politieke verhoudingen die deze noden oproepen (gerechtigheid). Het diaconaat is zo oud als de christelijke kerk bestaat en eigenlijk al veel ouder omdat we de aandacht voor de ‘weduwe, de wees en de vreemdeling’ al volop in het Oude Testament vinden. Diaconaat is wezenlijk voor het kerkzijn en zonder dat schiet de geloofsgemeenschap ernstig te kort.

Diaconaat relationeel gebeuren

Het hedendaagse diaconaat krijgt vorm in allerlei veelal kleinschalige activiteiten, zoals financiële ondersteuning van activiteiten in het buitenland (werelddiaconaat) als in Nederland zelf, materiële hulpverlening, opvang van vluchtelingen, maaltijdprojecten, financiële ondersteuning van diaconale organisaties en werkzaamheden en zo is er nog veel meer te noemen.  Om tot een adequate doordenking van diaconaat te komen, is het goed om enige fundamentele punten voor ogen te stellen.  Voorop staat dat diaconaat een relationeel gebeuren is. Dat lijkt een open deur, omdat het toch altijd om mensen gaat, maar de vervolgvraag is uiteraard: wat is de aard van die relatie? Principieel zal deze er een moeten zijn van gelijkwaardigheid. Daarom typeer ik diaconaat als het optrekken met mensen met het oog op de verbetering van hun levensmogelijkheden. Derhalve begint diaconaat met luisteren naar mensen in nood om te horen wat hun levenssituatie  is. Vanuit een doorgaand intensieve communicatie met hen kunnen activiteiten opgezet worden waarin kerken betrokken worden: financieel, met menskracht, het beschikbaar stellen van accommodatie en nog anderszins.

Meer dan hulpverlening

Het tweede is dat diaconaat meer is dan hulpverlening. Inderdaad doen vele lokale geloofsgemeenschappen aan materiële hulpverlening (met geld en door steun aan bijvoorbeeld een voedselbank) en allerlei immateriële dienstverlening (maatjesprojecten, meegaan naar instanties, vakantiewerk). Daarnaast zien we het bieden van netwerken aan mensen met een klein sociaal netwerk. In dat kader zijn te noemen de maaltijdprojecten, de inloophuizen, de diaconale centra en de maatjesprojecten. Weer een andere vorm van diaconaal handelen is het steunen van organisaties van getroffenen zodat zij zelf kunnen werken aan hun positieverbetering en opkomen voor hun belangen.
Door de kennis die wordt opgedaan in het optrekken met mensen kan vanuit het diaconaat ook gewerkt worden aan bewustwording binnen en buiten de kerken. Dit kan helpen om de scheidslijnen die er zijn tussen armen en niet-armen, vluchtelingen en ‘gewone’ Nederlanders en tussen hoog- en laagopgeleiden te doorbreken of in ieder geval kleiner te maken. Zo kan er ook gewerkt worden aan het slaan van bruggen tussen mensen en groepen die elkaar anders niet of nauwelijks ontmoeten. Voorts is te noemen het signaleren, op grond van wat men in het diaconale werk tegenkomt, van knelpunten bij maatschappelijke instanties en in de politiek. Dat kan gaan om individuen (bijvoorbeeld bij een uitkeringsinstantie) als om meer beleidsmatige zaken.

Mijn stelling is dat het bij het doordenken van diaconaat ook op lokaal niveau goed is deze punten erbij te betrekken: welke relatie hebben we met mensen in nood en komt in het handelingsrepertoire het brede geheel van handelen naar voren: materiële en immateriële hulpverlening, gemeenschapsvorming, steun aan organisaties, werken aan bewustwording, slaan van bruggen tussen uiteenlopende groepen, signalering en pleitbezorging?.

U kunt het uitproberen op hedendaagse sociale kwesties als armoede en sociale uitsluiting internationaal en in Nederland, de zorg (door de decentralisatie van zorg en welzijn is dat veel dichter bij de lokale geloofsgemeenschappen komen te staan), vluchtelingen en migranten alsook de ecologische kwestie.

Samenwerken met anderen

Maar wat kunnen we als kleine groepen? Onderkennen dat het veelal een druppel op een gloeiende plaat is, maar toch mee helpen duwen in de goede richting met inzet voor concrete individuen en voor meer structurele verbetering. Daarin samenwerken met anderen binnen en buiten de kerken. Zo zijn er in den lande allerlei diaconale platforms ontstaan waarin kerken van orthodox protestant, evangelicaal, mainstream en vrijzinnig samenwerken en gezamenlijke activiteiten opzetten, een gesprekspartner zijn van de gemeente en van elkaar leren. Je kunt ook financieel en met bescheiden menskracht participeren in inloophuizen en (in grote en middelgrote plaatsen) in diaconale centra.  En in dat alles scherpe prioriteiten stellen  om zo een paar dingen goed te doen.