Klimaatzaken voor de rechter

Urgenda dwong de Nederlandse staat zijn klimaatbeleid aan te passen. En na Shell begon Milieudefensie een rechtszaak tegen ING. Daar wilden we meer van weten. Michel Peters sprak met Matthijs de Jongh, raadsheer in het Gerechtshof Amsterdam en hoogleraar Ondernemingsrecht in Rotterdam. En betrokken remonstrant in Vrijburg Amsterdam. ‘Ik kan wel de context schetsen, maar ga me niet over lopende rechtszaken uitspreken’, zegt hij, ‘ik wil geen collega’s voor de voeten lopen.’

Europese richtlijnen komen er aan

‘Er gebeurt op het moment veel in Europa rond klimaat en duurzaamheid voor ondernemingen. Begin 2024 is de Corporate Sustainability Reporting Directivein werking getreden. Beursondernemingen zijn daardoor verplicht om vanaf 2025 in hun jaarverslag te rapporteren over onder meer: duurzaamheidsaspecten van hun producten en hun bedrijfsvoering, over gebruik van plastic, over de man/vrouw-verhoudingen, ontbossing, de klimaatimpact of over kinderarbeid in de keten van toeleveranciers. Over twee jaar moet ook het middenbedrijf eraan geloven. Dat betekent nogal wat als je je bijvoorbeeld realiseert dat in een spaflesje verschillende soorten plastic zijn verwerkt. Of denk aan Philips die over (de herkomst van) alle componenten van hun chips en machines moet rapporteren. Doel is om verantwoording af te leggen aan de samenleving, maar ook om voor bedrijven inzichtelijk te maken welke negatieve impact op het klimaat ze hebben. Hoop is natuurlijk dat er zelfcorrectie optreedt.

Ten tweede, vinden er over op dit moment (eind februari) onderhandelingen plaats in Brussel over de Corporate Sustainability Due Diligence Directive. Dat is een zusje van de eerste richtlijn. Als bijvoorbeeld blijkt dat in de keten sprake is van ontbossing of kinderarbeid, dan bepaalt deze richtlijn wat een bedrijf dan moet doen om schade te voorkomen of te minimaliseren. Ultieme sanctie is om de relatie met een ketenpartner te verbreken. Ook moeten bedrijven een klimaatplan opstellen waarmee zij uiterlijk in 2050 klimaatneutraal zijn. Over deze richtlijn is jaren onderhandeld. Het is heel spannend of de richtlijn de eindstreep zal halen. Op het laatste moment lijken Duitsland en Italië roet in het eten te gooien. Uiterlijk in april weten we meer.

Klimaatzaken

‘Deze regels golden niet toen de Hoge Raad oordeelde in de zaak Urgenda. In die zaak besliste de rechter nog op basis van zogenoemde open normen. Dat zijn algemene wettelijke normen die de rechter concretiseert in een specifiek geval. In de zaak Urgenda ging het vooral om normen uit het Europese mensenrechtenverdrag, maar er zijn ook nationale open normen. Bekend is bijvoorbeeld het kelderluikarrest. Daar werd iemand die een kelderluik in een café liet openstaan verantwoordelijk gehouden voor iemand die erin viel. Hij had moeten begrijpen dat deze nalatigheid gevaarlijk was zonder dat daarover iets in de wet stond. Iedereen kan op zijn vingers natellen dat het gevaarlijk is om een kelderluik open te laten staan in de donkere gang van een café.

Maar hoe pas je open normen toe in een klimaatzaak? De rechter zal zich baseren op wetenschappelijke kennis over klimaatverandering. Ook de maatschappelijke opvattingen over de verantwoordelijkheid van bedrijven weegt de rechter mee. Maar juist in klimaatzaken is dat lastig. Niet alleen wordt over de maatschappelijke verantwoordelijkheid van bedrijven verschillend gedacht, onze opvattingen veranderen ook snel. De gevolgen van klimaatverandering worden steeds meer zichtbaar, terwijl onze kennis toeneemt. We denken nu anders dan pakweg tien jaar geleden. Terwijl het speelveld snel verandert, zal de rechter moeten oordelen wat wel of niet zorgvuldig is.

In de zaak tegen Shell heeft de rechtbank geoordeeld dat Shell haar CO2-uitstoot tussen 2019 en 2030 met 45 procent moet reduceren. Shell moet bovendien haar best doen dat ook de uitstoot van haar klanten (autorijders) afneemt. In april begint het hoger beroep in deze zaak. De uitspraak wordt eind 2024, begin 2025 verwacht.

De zaak tegen ING is weer anders. ING stoot minder uit dan Shell maar leent wel geld aan fossiele bedrijven. Milieudefensie eist dat ING minder leningen verstrekt aan vervuilende bedrijven. Ook hier baseert Milieudefensie zich op open normen.

Niet meer wegkijken

‘De twee Europese richtlijnen vragen veel van bedrijven. Bedrijven kunnen niet meer wegkijken naar wat er in hun keten gebeurt. Zij bieden een uniforme set aan regels voor bedrijven in Europa. Uniforme regels geven iedereen houvast: bedrijven, ngo’s en de rechter.’

Michel Peters