Verlichting

Klimaatverbetering en energiebesparing via de invalshoek van verlichting in kerkgebouwen vraagt om een systematische benadering en aanpak.

Inleiding over energiebesparing met kunstlicht

De ‘spaarlamp’ is in de afgelopen twintig jaar ruimschoots in de kerken doorgebroken.
Dat heeft zonder twijfel bijgedragen tot enige energiebesparing.
Maar met dat streven naar energiebesparing is her en der wel eens voorbijgegaan aan de oorspronkelijke functie van de lamp: licht geven.
De oude spaarlampen leden aan hetzelfde euvel als de klassieke TL-buizen: na 1 jaar was er nog maar 40% van het lichtvermogen over.
Dat zie je niet als in de lamp kijkt, maar wel als het gaat om de hoeveelheid licht op de werkplek.
Alhoewel: het menselijk oog heeft een lang en heel groot aanpassingsvermogen; helaas!
Door technische verbeteringen is het lichtverlies van spaarlampen en TL-buizen behoorlijk verminderd en bovendien is het lichtvermogen van spaarlampen groter geworden.

Daarnaast is de halogeenlamp erg veel beter toepasbaar geworden, alhoewel die ook heel veel warmte levert en veel verlichtingsarmaturen geen raad weten met die grote hoeveelheid warmte.
Ssinds de laatste eeuwwisseling is de LED-lamp voor de consument beschikbaar gekomen; en sinds bijna 10 jaar ook voor huishoudelijk gebruik. Verleidelijk door zijn zeer lage energiegebruik, maar pas sinds een klein aantal jaren ook met grotere lichtvermogens en in aantrekkelijke kleuren ‘wit’.

Algemeen bekend is daarnaast ook dat de LED-lampen maar zéér weinig warmte afgeven en een onvergelijkbaar lange levensduur hebben.
Dat eerste punt speelt ook een rol als u meer licht wilt hebben vanuit een bestaande armatuur waarop bijvoorbeeld is aangegeven ‘max 60 Watt’. Die aanduiding heeft alleen betrekking op de warmte-afgifte van een gloeilamp of halogeenlamp; bij een LED-lamp is dat niet aan de orde en kunt u probleemloos naar een hogere lichtopbrengst.

De goede beschikbaarheid van de gewone consumententypen van LED-lampen, in steeds meer gangbare uitvoeringen, maken de LED-lamp erg aantrekkelijk voor gebruik op heel veel plaatsen, ook in kerkgebouwen. Met meestal één belangrijke uitzondering: de kerkzaal.
Dat betekent niet dat de kerkzaal niet door middel van LED-lampen verlicht zou kunnen worden, maar de afmetingen van de kerkzaal (hoogte) en de gewenste lichtsterkte op zithoogte, dikwijls vanuit bestaande (soms monumentale) armaturen, vergt dikwijls iets anders dan inzet van huis-tuin-en-keuken LED-lampen.
Specialistische leveranciers en installateurs nemen dan de noodzakelijke lichtsterkte op zithoogte als uitgangspunt (uitgedrukt in de eenheid Candela of Lux) en ontwikkelen in matwerk goede besturings- en schakelsystemen. Daarbij houden zij ook rekening met het afnemend gezichtsvermogen van de steeds ouder wordende kerkganger.

Lumen versus Watt
Naast de aanzienlijke energiebesparing die de LED-lamp oplevert in vergelijking met de klassieke gloeilamp, is daarnaast zeker de grootste doorbraak dat de LED-lamp ons eindelijk verlost van het onzinnige gebruik van het begrip ‘Watt’ om aan te geven hoeveel licht een lamp geeft. Daar zegt Watt niets over en heeft dat ook nooit gedaan. Met watt wordt aangegeven hoeveel stroom een lamp verbruikt. En dat verbruik is grotendeels de omzetting van de elektrische stroom in warmte; licht geven is bijna een ‘neveneffect’.
Als we willen weten hoeveel licht een lamp geeft bestaat daarvoor al heel lang het begrip ‘lumen’. Of theoretisch nog correcter: hoe groot de lichtstroom van een lamp is.
Want hoeveel licht een lamp geeft is door ons mensen niet echt ‘voelbaar’. De hoeveelheid licht merken we bijvoorbeeld pas als we lezen van papier. En dan weten we allemaal dat een lamp van 40 Watt in een goede bureaulamp vaak voldoende licht geeft, maar diezelfde lamp veel te weinig licht geeft als we in de kerk uit het Liedboek willen zingen, maar de lamp op 6 meter hoogte hangt.

LED-lampen met een traditionele schroeffitting (klein = E14 en normaal = E27), bajonetfittingen (normaal = GU10) en steekfittingen zijn voor gebruik in de meest gangbare verlichtingsarmaturen nu goed verkrijgbaar; zeker in de gespcialeerde lampenwinkel, maar ook in de bouwmarkt en supermarkt.
Recent waargenomen prijzen (als voorbeeld) zijn:
LED-lamp met E27-fitting geeft 810 Lumen en verbruikt 10 Watt (vergelijkbaar met 65 Watt) voor € 4,99 bij Action
LED-lamp met E27-fitting geeft 1055 Lumen en verbruikt 13 Watt (vergelijkbaar met 70 Watt) voor € 9,99 bij Albert Heijn
LED-lamp met E27-fitting geeft 806 Lumen en verbruikt 9 Watt (vergelijkbaar met 60 Watt) voor € 9,99 bij Albert Heijn
LED-lamp met E27-fitting geeft 470 Lumen en verbruikt 6 Watt (vergelijkbaar met 40 Watt) voor € 7,99 bij Albert Heijn

Onderstaande tabel geeft enige houvast in de (tijdelijke) ‘wirwar’ van begrippen rond lampen.